Günümüzden yaklaşık 100 yıl öncesine kadar doğum ile ilgilenen doktor ve ebeler sadece doğum olayı ile ilgilenirler gebeliğe ve gebelikte takibe çok fazla önem vermezlerdi. Tıp bilmindeki gelişmelere paralel olarak gebelik ve fetal gelişimdeki pekçok faktörün anlaşılması buna bağlı olarak görülen anne ve bebek ölümlerinin azalmasında ve sağlıklı toplumların oluşmasında son derece önemli bir rol oynamaktadır. Bu olayda tıp alanındaki ilerlemeler kadar iletişimdeki gelişmelerin etkisi ile anne ve baba adaylarının bilinçlenmesinin ve günümüzde takip talep etmelerinin de rolü son derece önemlidir. Prenatal takip adıyla anılan bu bakımın ana hedefleri:
1)Anne ve fetusun sağlık durumunun tanımlanması
2)Gebelik yaşının saptanması ve fetal gelişimin izlenmesi
3)Komplikasyon riskindeki hastaların tanımlanması ve riskin mümkün olduğunca azaltılması
4)Problemlerin önceden tahmin edilip önlenmesi
5)Hastanın eğitilmesidir.
Bu amaçların gerçekleşmesi bir takım planlı sağlık hizmeti ile mümkündür.
Gebelik Öncesi Danışmanlık
Gebeliğin başarı ile sonlanmasında gebelik öncesi alınan bazı önlemler ve tedaviler etkili olabilmektedir. Örneğin şeker hastalığı olan bir kadında gebelikten önce kan şeker düzeylerinin kontrol altına alınması anomalili bebek doğurma riskini en aza indirecektir.Benzer şekilde gebelik üzerinde etkili olabilecek tüm hastalıklar ya da sosyal davranışlar kontrol edilmelidir.
Kişideki bazı durumlar gebeliği olumsuz yönde etkileyebileceği gibi, gebeliğin kadını olumsuz yönde etkileyebileceği bazı hastalıklar da mevcuttur. Örneğin konjenital ya da sonradan edinilmiş kalp hastalıkları, akciğer damararındaki yüksek tansiyon, damar tıkanıklığı ya da bazı konjenital anomaliler kadın gebe kaldığında hayatını tehdit edebilecek komplikasyonlara yol açabilir.
Yine daha önceki dönemlerde düşük ya da ölü doğum ile sonuçlanmış başarısız gebelik tecrübesi yaşayan kadınlar gebelik öncesi danışmanlıktan fayda görebilirler.
Anne yaşı, madde ya da ilaç bağımlılığı, viral enfeksiyolar gibi faktörlerde söz konusu ise gebelik öncesi danışmanlık ayrıca önem kazanır.
Gebelik sonrası takip
Üreme çağında ve düzeli adet gören kadınlarda aniden adet kesilmesi saptandığında ilk şüphelenilmesi gereken durum gebeliktir. Bu nedenle prenatal bakımın ilk aşaması gebeliğin tespitidir. %8 oranında son adet tarihinden itibaren 40. gün civarında hafif bir kanama olabilir. Bu gebelik ürününün rahime yerleştiği döneme (implantasyon) denk gelen bir kanamadır. Adet gecikmesi olduğunda ve bu gecikme 10 günü geçtiğinde idrar ya da kanla yapılan tahliler yardımı ile mutlaka gebelik olup olmadığı tespit edilmelidir. Bu tüğr testler sadece gebeliğin var olup olmadığını gösterirler. Eğer gebelik testi pozitif ise yapılması gereken ilk işlem bir ultrasonografi ile gebeliğin normal olup olmadığının saptanmasıdır. Test pozitif olduğu halde gebelik ürünü gelişmemeiş olabilir (blighted ovum, boş gebelik), veya bir dış gebelik söz konusu olabilir Benzer şekilde de halk arasında üzüm gebeliği denilen mol gebelikte ya da embryonun hayatını yitirdiği missed abortus denen durumlarda da hiçbir belirti olmaksızın sadece gebelik testi pozitif olabilir. Böyle durumlar anne hayatını tehtid eden sonuçlar doğurabilirler. Bebek öldüğü halde plasenta bir süre daha hormon salgılanmaya devam edeceğinden gebelik testleri uzunca bir süre daha pozitif sonuç verebilir.
Gebeliğin saptanıp, rahim içerisinde canlı normal bir gebeliğin varlığı ultrason ile tespit edildikten sonraki ilk aşama bu gebeliğin yaşını hesaplamaktır. Gebelik yaşı hesaplanırken gebe kalındığı düşünülen gün değil son adet kanamasının başladığı ilk gün gebeliğinde başlangıcı olarak kabul edilir (son adet tarihi=”SAT”).
Genelde günümüzde kabul edilen prenatal takip planı şu şekildedir.
| İlk Ziyaret | Gebeliğin tespiti, gebeliğin rahim içerisinde olduğunun tespiti, gebelik ürününün canlı olduğunun tespiti, Hastanın aile ve şahsi sağlık problemleri ile ilgili öyküsünün alınması, kan sayımı, kan grubu tayini, idrar tetkiki, enfeksiyonlar ile ilgili kan tetkikleri (hepatit, HIV vb.), risk değerlendirmesi ve varsa riske yönelik tetkikler, hasta eğitimi. |
| 12. Hafta | Fetal kalp atımlarının saptanması, büyümenin değerlendirlmesi |
| 14-16. Hafta | Büyümenin değerlendirilmesi, risk faktörleri varsa amniyosentez, |
| 18-20. Hafta | Gebelik yaşının yeniden teyid edilmesi, Doğumsal anomaliler yönünden ayrıntılı ultrason incelemesi,üçlü tarama testi yapılması |
| 24. Hafta | Doğum ile ilgili bilgilendirme, fetal gelişmi değerlendirme |
| 28. Hafta | Kan uyuşmazlığı varsa buna yönelikkoruyucu tetkik ve tedavi, şeker yükleme ile diabet taraması, Kan sayımı tekrarı, Risk değerlendirmesinin tekrarı. |
| 30-40 Hafta | Gebenin durumuna göre komplikasyonların gözlenmesi ve takiplerin planlanması, fetal iyilik halinin uygun yöntemlerle saptanması |
| 41. Hafta | Gün aşımına yönelik plan |
Ayrıca her ziyarette vajinal akıntı, mesane fonksiyonu, bebek hareketleri, rahim kasılmaları gibi kişinin şikayetleri değerlendirilir ve kan basıncı, vücut ağırlığı ölçümleri yapılır. Yine hemen hemen her ziyerette idrarda protein ve şeker bakılması idealdir.
Yine her ziyerette anne adayına gebelikteki tehlike işaretleri, diet, egzersiz, uyku, sigara ve alkol alımı cinsel ilişki gibi konularda eğitim verilir.