Doğum kontrol haplarının istenmeyen gebeliklerden korunma dışında kadın sağlığı açısından pekçok olumlu etkisi de vardır. Bu etkilerin bir kısmı ilacın direkt etkisi ile ortaya çıkarken, bazıları da indirekt olarak görülen yararlardır. Bazı hastalıklarda ise doğum kontrol hapları tedavi edici ajan olarak reçete edilirler.
DOĞUM KONTROL HAPLARININ KONTRASEPSİYON DIŞI ETKİLERİ
• Adet kanamalarının düzenli olmasını sağlarlar: Hap kullanımı sırasında kontrol ilaç içindeki hormonlar tarafından sağlandığı için düzenli kullanım adet kanamalarının düzenli olarak 28 günde bir olmasını sağlar
• Adet kanamasının süresini kısaltırlar: Doğum kntrol hapı kullanımı sırasında endometrium tabakası fazla kalınlaşmadığı için kanama her zamankinden daha kısa sürer.
• Adet kanamasının miktarını azaltırlar: Yukarıdaki mekanizmanın bir sonucu olarak kanamanın şiddeti azalır. Bu şekilde kan kaybı daha az olur.
• Kansızlık görülme riski azalır: Adet kanaması daha kısa ve daha az miktarda olduğu için kan kaybı azalır. Bu durumda kadınlarda sıkça görülen demir eksikliğine bağlı kansızlık (anemi) ortaya çıkma şansı daha düşük olur.
• Dismenoreyi azaltırlar: Doğum kontrol hapı kullananlarda adet sancısı daha az görülmektedir
• Ovülasyon ağrısını azaltırlar: OK kullananlarda yumurtlama olmayacağı için mittelschmerz adı verilen yumurtlama sırasındaki kasık ağrılarına rastlanmaz.
• Adet öncesi gerginlik sendromu: Ok kullanımında PMS adı verilen adet öncesi gerginlikleri ortadan kaybolabilir ya da şiddeti azalabilir.
• Memelerde hassasiyet azalır: OK’ler adet kanaması öncesinde görülen meme hassasiyetini azaltır
• Sivilce: OK kullanan kadınlarda ciltte yağlanma ve sivilce daha az görülür
• Tüylenme: OK kullanan kadınlarda tüylenme daha az görülür
• Yumurtalık kistleri:Oral kontraseptif kullananlarda yumurtalık kistlerinin daha az görüldüğü bilinmekteyse de son zamanlarda yapılan çalışmalarda ilaçların bu tr bir etkisinin olmayabileceği ileri sürülmektedir.
• Yumurtalık kanseri: Over kanserinin olası nedenlerinden birisi de yumurtlama işleminin kendisidir. Teoriye göre kadın ne kadar çok yumurtlarsa yumurtalık yüzeyinde o kadar hasar meydana gelir ve bu da kanser gelişmini hızlandırır. En ölümcül kadın kanseri olan over kanserine karşı olan koruyuculuk doğum kontrol haplarının belki de en önemli yararlarından birisidir. Doğum kontrol hapı kullanan kadınların yumurtalık kanserine yakalanma riski yaklaşık %40 azalır. Koruyucu etki kullanımın süresi ile direkt alakalıdır ve 10 yıl ya da daha uzun süreli kullanımda %80’e kadar çıkar. Üstelik koruyuculuk 3-6 ay gibi kısa süreli kullanımlarda bile ortaya çıkarken ilaç bırakıldıktan sonra da 10-15 yıl kadar sürer.
• Rahim (endometrium kanseri): Doğum kontrol hapları endometrium (rahim) kanserine karşı da önemli oranda koruyuculuk sağlarlar. 1 yıl süreli kullanım ile rahim kanserine yakalanma riski %50 oranında azalır. Bu etki 3 yıllık kullanımdan sonra daha da artar. Yapılan araştırmalar tam olarak süresi bilinmese de koruyuculuğun ilaç bırakıldıktan sonra en az 15 yıl süre ile devam ettiğini göstermektedir. Koruyuculuk endometrium kanseri açısından yüksek riski grubunda bulunan kadınlarda daha fazladır. Bu koruyuculuğun hapların içinde bulunan progesteron hormonuna bağlı olduğu düşünülmektedir.
• Myomlar: Yapılan bazı çalışmalar OK’lerin myom görülme riskini azalttığını göstermektedir.
• Endometriozis: Doğum kontrol hapları hafifi derecede endometriozis görülme riski ile bu hastalığa bağlı adet sancılarını azaltır.
• Pelvik iltihabi hastalık: Oral kontraseptifler cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuk sağlamazlar ancak yapılan çalışmalarda OK kullananlarda ileride ksıırlık gibi ciddi sonuçlar doğurabilecek pelvik iltihabi hastalıklara daha az rastlandığını ortaya koymaktadır. Bu da ilerideki üreme potansiyelini korumak adına önemli bir bulgudur. Yani doğum kontrol hapları kısırlık yapmak bir yana üreme sağlığını koruyucu etki yaratırlar.
• İyi huylu meme hastaklıkları: Doğum kontrol hapları biopsi ile tanı konmuş iyi huylu meme hastalıkları ile fibrokistik hastalık ve fibroadenomların görülme riskini azaltır.
• Dış gebelik: Doğum kontrol hapı kullanlarda gebelik görülme sıklığı çok düşük olduğu için doğal olarak dış gebelik riski de doğal olarak azalmaktadır
• Eklem romatizması: Bu konudaki görüşler değişik olmakla birlikte genel kanı OK’lerin eklem romatizması görülme riskini %60’a varan oranlarda azalttığı yönündedir.
• Kemik erimesi: Uzun süre doğum kontrol hapı kullananlarda kemik erimesi daha geç ve daha seyrek ortaya çıkmaktadır. Ancak bu etki östrojen dozu ile ilişkilidir.
ORAL KONTRASEPTİFLERİN TEDAVİ AMAÇLI KULLANILDIĞI DURUMLAR
Doğum kontrol haplarının istenmeyen gebelikleri önlemenin yanısıra pek çok yararlı etkilerinin olduğunu belirtmiştik. Bu ilaçlar ile ilgili 40 yıldan fazla zamandır yapılan çalışmalar oral kontraseptiflerin özellikle adet döngüsü ile ilgili bazı hastalıklarda tedavi amacıyla kullanılabileceğini göstermiştir.
Doğum kontrol haplarının gebelikten korunmak dışında tedavi amacıyla kullanıldığı durumlar şunlardır:
• Adet düzensizlikleri: Doğum kontrol hapları adet düzensizliklerinin tedavisinde çığır açmış ilaçlardır. Seyrek adet görmeden sık aralıklarla olan kanamaya kadar tüm adet düzensizlikleri oral kontraseptifler ile tedavi edilirler.
• Dismenore: Adetleri sancılı olan genç kadınlarda tedavi amacıyla OK verilebilir. Bu durum özellikle genç kızlarda daha belirgindir ve bunların yaklaışk %60’ında adetler sancılı olur.
• Menometroraji: Adet kanamaları çok şideetli olan ve fazla miktarda kan kaybeden genç kadınlarda doğum kontrol hapları önemli bir tedavi şeçeneğidir. OK’ler adet kanamasının miktarını yarı yarıya azaltırlar.
• Akne ve tüylenme: Düşük doz oral kontraseptifler akne ve tüylenmenin tedavisinde etkili ilaçlardır. Kanda serbest halde dolaşan erkeklik hormonu düzeylerini düşürerek etki gösterirler. Ancak ilaçlar var olan tüyleri yok etmezler sadece yenilerinin ortaya çıkmasını engellerler.
• Yumurtalık kistleri: Doğum kontrol hapları yumurtalıklarda görülen basit fonkisyonel kistlerin tedavisinde kullanılmaktadır. Artık neredeyse gelenekselleşen bu tedavinin etkinliği tartışmalıdır. Son zamanlarda yapılan çalışmalar OK kullanılmayan durumlarda da kistlerin kaybolma süresinin değişmediğini göstermektedir.
• Polikistik over: Kısa dönemde çocuk sahibi olmayı düşünmeyen polikistik over hastalarında ilk tedavi seçeneği doğum kontrol haplarıdır.