Cerrahlar olarak ameliyat yapmaktan çok hoşlandığımız bir gerçek bunu inkar etmenin bir anlamı yok. Pek çoğumuz için ameliyathane kendimizi en rahat hissettiğimiz ortam. Her sabah ameliyatlar başlamadan önceki sohbetler, ayak üzeri ufak atışmalar cerrahlar olarak en hoşumuza giden aktivitelerden.
Hemen her hastane ameliyathanede çok sevilen, neşeli, işini çok iyi yapan cerrahlar ile dolu. Şaşırtıcı ve hatta ondan ötesi üzücü olan ise bu cerrahların çoğu hakkında hastalarının sanıldığı kadar iyi konuşmaması. Ameliyathanede çok sevilen bu hekimler hakkındaki olumsuz düşüncelerin başında ise ne kadar ruhsuz ve duygusuz oldukları geliyor. Örneğin cerrah tüm tecrübesi ve iyi niyeti ile yaşlı bir şeker hastasını muayene ettikten sonra gayet soğuk kanlı ve monoton bir sesle “bacağını kesmemiz lazım”” dediğinde o hasta için ne kadar iyi cerrah olduğunun bir önemi kalmıyor.
Elbetteki bu doktor hastası ile o tonda ve o kelimeler ile konuşurken mesleğine karşı bir bıkkınlık ya da benzeri bir duygu hissetmiyor. Eksik olan sadece empati ve bazen insan keşke empati öğrenilebilen bir şey olsaydı diyor…
Empati ya da kabaca kendini karşıdaki kişinin yerine koyabilme becerisi uzun zamandır merhametli olarak tabir edilebilecek doktor hasta ilişkisinin temeli olarak görülüyor. Sadece doktor hasta ilişkisi değil, anne-çocuk, çalışan-patron gibi pekçok ikili ilişkinin temeli aslında empati.
Tıp açısından bakıldığında ise empati düzeyi arttıkça tıbbı hata oranlarının azaldığı, iyileşme oranlarının yükseldiği, hasta memnuniyetinin arttığı ve buna bağlı olarak doktorlar aleyhine açılan davaların azaldığı biliniyor. Sonuç daha mutlu hastalar ve daha mutlu hekimler.
Gelişmiş ülkelerde hastaneleri değerlendiren ve derecelendiren akreditasyon kuruluşları bu bilgileri çok önemsiyor ve hastane çalışanları ve doktorları için empatiyi en önemli öğrenme hedefi olarak belirliyor. Bunca çabaya karşın asıl soru hala daha geçerliliğini koruyor: Empati öğrenilebilir mi?
Son yapılan çalışmalar bu sorunun cevabının EVET olduğunu ortaya koyuyor.
Son 10 yıl içinde yapılan araştırmalar empati ile beyin aktivitesi, kalp hızı ve cildin elektrik ileti düzeyi arasında anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya koymuş. Amerika Birleşik Devletlerinin Boston şehrindeki Massachusetts General Hastanesinin psikiyatri bölümünde kurulan Empati ve ilişki bilimi kürsü direktörü Dr. Riess, bir arkadaşımızın parmaklarının araba kapısına sıkıştığını gördüğümüzde aniden korkarız ve kendi canımız acımış gibi tepki veririz. Bunun nedeni gördüğümüz kazanın kendi beynimizdeki ağrı algılayıcılarını tetiklemesidir diyor. Dr. Riess’in başında bulunduğu kürsü, doktorlar için empati eğitim modülleri geliştirmek için araştırmalar yapıyor.
Bu modüller için geliştirilen araçlar hastaların bilinçli ya da bilinç dışı olarak doktorlara ilettiği yüz ifadesi ya da beden dili gibi sözel olmayan ipuçlarından hastanın duygu durumunu anlayabilme ve tepki vermeyi öğretmeyi amaçlıyor.
Örneğin derslerden birinde doktorlar bir muayene odasındaki doktor ile hasta arasındaki iletişimi ve bu esnada hem hasta hem de hekimin cildi elektrik iletisini kayıtlarını izliyorlar. Bu kayıtta hasta ya da hekimden biri hayal kırıklığı ya da benzeri bir duygu yaşadığında cildindeki elektrik iletisinin nasıl değiştiğini gözlemleyebiliyorlar. Başka bir derste ise doktorlara kızgınlık, acı, hüzün, ağrı, sevinç gibi yüz ifadelerinden oluşan fotoğraflar üzerinde bu ifadeleri tanıma eğitimi veriliyor.
Bu derslerin etkinliğini değerlendirmek için seçilen 100 doktorun hastalarına değerlendirme formları verilerek doktorlarının hastayı rahatlatma yeteneği, ilgi ve merhamet düzeyi ile hastanın endişelerini ne derecede anladığını değerlendirmeleri istenmiş. Bu doktorların yarısı daha sonra her biri 1 saat süren 3 adet empati eğitim seansına alınmış.
2 ay sonra hastardan aynı doktorları yeniden değerlendirmeleri istenmiş. Sonuçlar beklenildiği şekilde eğitim alan hekimlerin empatik davranışlarında anlamlı artış olduğunu ortaya koymuş.
Dr. Riess’e göre kişi doğuştan empatik ya da değildir savı doğru değil ve insanlar empati yapmayı öğrenebilir ve kendilerini geliştirebilirler.
Empati eğitimi alan doktorların hep var olduğu iddia edilen “tıp eğitimimin doktorları duygusuzlaştırma” etkisine karşı daha dirençli oldukları ileri sürülüyor. Yapılan bazı çalışmalarda gerçekten tıp eğitimi süresince doktor adaylarının empati kurabilme yeteneklerinde azalma olduğu gösterilmiş. Tükenmişlik sendromu yaşadığını düşünen bir doktorun empati eğitimi sonrası “sanırım işimi yeniden çok seviyorum” şeklindeki ifadesi empatinin aslında her iki tarafın da yararını ortaya koyması açısından önemli
Ulkemiz açısından bakıldığında ise işler hem hekimler hem de hastalar açısından hiç de kolay değil. Ağı çalışma şartları, her alanda olduğu gibi nispeten ucuz iş gücü, sağlık personeline uygulanan şiddet gibi etkiler nedeni ile hekimler mutsuz, mutsuz hekimlerin muayene ettiği hastalar da kalabalık ortamlar, kısa muayene süreleri, derdini anlatamama, çözüm bulamama, sorularına cevap alamama gibi nedenler dolayısı ile mutsuz.
Her alanda olduğu gibi sağlık alanında da birbirini daha iyi anlamaya çalışmak, söylediklerine kulak vermek, değer verdiğini ve çözüm için birlik olduğunu hissettirmek pek çok sorunun çözümü için belki de ilk ve en etkili adım
Bizim gibi özellikle hayatlarının belki de en özel dönemini yaşayan gebeler ile ilgilenen ya da hayatının çok önemli kararlarından birini vermiş ve doğal veya tüp bebek yöntemleri ile anne olmaya çalışan kadınları tedavi etmeye çalışan hekimlerin mutlaka empati yapmayı daha iyi öğrenmek için fazladan çaba sarf etmemiz gerekli.
Kaynaklar
- Improving empathy and relational skills in otolaryngology residents: a pilot study.Riess H1, Kelley JM, Bailey R, Konowitz PM, Gray ST.Otolaryngol Head Neck Surg. 2011 Jan;144(1):120-2
- Empathy training for resident physicians: a randomized controlled trial of a neuroscience-informed curriculum.Riess H1, Kelley JM, Bailey RW, Dunn EJ, Phillips M.J Gen Intern Med. 2012 Oct;27(10):1280-6.
- Empathy in Medicine—A Neurobiological Perspective Helen Riess. JAMA. 2010;304(14):1604-1605.