Kriyoterapi ya da halk arasında bilinen adı ile dondurma tedavisi anormal dokuları dondurarak tahrip etmek esasına dayana bir tedavi şeklidir. Prob adı verilen bir enstrüman dondurulacak dokuya (rahim ağzı gibi) temas ettirildikten sonra dondurma işleminde kullanılacak olan gaz prob içinden geçirilir ve probun ucunun aşırı derecede soğumasına (yaklaşık -90 derece) neden olur. Burada yatan mantık şudur: Soğutmada kullanılan gaz basınç ile probun ucuna itildiğinde gaz aniden hacim olarak genişler ve etraftan ısı çekerken probun ucu soğur. Doku prob ile temas halinde olduğu için donar. Bu amaçla sıvı nitrojen ya da karbon dioksit kullanılabilir. Dondurma genelde 3-4 dakika kadar sürer. Ancak işlem 1-2 sefer tekrarlanacağı için yaklaşık 15 dakika kadar alır.
Kriyoterapi genellikle rahim ağzındaki hücresel değişikliklerin ve halk arasında yara adı verilen erozyonların tedavisinde kullanılır. Kriyoterapi öncesi PAP smear yapılmış olması gereklidir.
Donan alanın derinliği genelde probun etrafından taşan alan ile eşittir. Halka şeklindeki alanın kenarlarında sıcaklık yaklaşık -20 dreceye düşer ancak bu hücre ölümü için yeterli değildir. Bu nedenle lezyonun kenarlarının iyi gözlenmesi ve büyüklüğüne göre prob seçilmesi önemlidir. Yapılan çalışmalar CIN I adı verilen çok erken dönem lezyonlarda etkilenmiş alanın derinliğinin yaklaşık 3.8 milimetre olduğunu göstermektedir. Eetkili bir şekilde yapılan kriyoterapi lezyonları %99.7 oranında tedavi edecektir. Bu nednele dondurma işlemi yapılırken donan alanın probun alanından yaklaşık 5 milimetre daha geniş olmasına dikkat edilmelidir. Benzer şekilde dondurma işleminden sonra probun dokudan ayrılmasını beklemek ve daha sonra ikinci kere dondurma işlemi yapmak işlemin etkinliğini arttırmaktadır. Benzer şekilde hızlı dondurma ve yavaş çözülme de daha fazla sayıda hücrenin tahrip edilmesine neden olacağından önemli bir ayrıntıdır.
Kontraendikasyonlar (kriyoterapi yapılmaması gereken durumlar)
- Servikal kanala doğru birkaç milimetreden daha derin olan lezyonlar.
- Küretajda patoloji saptanması
- Hamilelik
- Probun alanından çok daha büyük lezyonlar
- Aktif servikal enfeksiyon
- Tekrarlayan lezyonlar (LEEP yapılmalıdır)
- CIN 3 ya da kanser varlığı
Avantajları
- Ciddi yaralanma ya da komplikasyon riski son derece düşüktür
- Hızlı ve uygulanması kolaydır
- Ucuzdur
- Poliklinik şartlarında yapılabilir
- Anestezi gerektirmez
- İşlem sonrası normal yaşantıda değişiklik gerekmez.
- İşlem sonrası kanama riski son derece azdır
- Üreme potansiyeliüzerinde bir etkisi yoktur
Dezavantajları
- Kriyoterapi sonrası 1-2 hafta süreyle şiddetlibir akıntı olabilir.
- İşlem sırasında adet sancısına benzer kramplar olabilir.
- İşlem sonrası rahim ağzı kapanabilir.
- Lezyonun histolojik incelemesi yapılamaz.
- Daha sonraki ilk birkaç ayda smear yapmak zorlaşabilir. (Smear alınması gereken alan serviks içine doğru kaydığı için. Burada smear alma işleminde bir zorluk ya da farklılık yoktur ancak doğru alandan örnek almakzorlaşmaktadır)
- Tedavi başarısız olabilir.
İşlem sırasında neler hissedilir ?
Rahim ağzında ağrı sinirleri bulunmaz ve bu bölge ağrıya duyarsızdır.Bu nedenle acı olmaz ancak rahimde adet sancısını andıran kramp tarzında kasılmalar olabilir. Bu his 1-2 dakika gibiçok kısa bir sürede kaybolur. İşlem öncesinde ya da hemen sonrasında basit ağrı kesicilerin kullanılması yararlı olabilir.Çok nadiren de vajina içinde garip bir his yaşanabilir. Soğukluk olarak tanımlanabilecek olan bu etki önemsizdir ve hemen kaybolur.
İşlem hasta muayene pozisyonunda jinekolojik muayene masasına yatar haldeyken yapılır. Normal muayenede olduğu gibi vajinaya spekulum yerleştirilerek serviks görünür hale getirildikten sonra işlem yapılır.
İşlem sırasında karşılaşılabilecek sorunlar
- En sık karşılaşılan sorun probun kayarak vajina duvarına değmesidir. Bu durumda ağrı hissedilir.
- Dondurul analanın asimetrik olması. Bu durum uygun prob seçimyle giderilebilir.
- Çok nadiren hastada vagal refleks adı verilen bir durum nedeniyle tansiyon düşüklüğü ve bayılma olabilir.
İşlem sonrası takip
Kriyoterapi sonrası 3-4 hafta süreyle sulu bir akıntı olabilir. Akıntının nedeni ölü hücrelerin atılmasıdır. Akıntı genelde kokuludur. İşlemi takip eden 3-4 hafta boyunca rahim ağzı travma ve enfeksiyona açık olduğundan cinsel ilişkide bulunulmaması, tampon kullanılmaması, havuza ve jakuziye girilmemesi, vajinal duş yapılmaması gerekir.
İşlemden 3 ay sonra PAP smear tekrarı gereklidir. İlk 3 ay boyunca hücresel yenilenme süreci devam ettiğinden smear almanın bir yararı yoktur. Eğer bu smear incelemesi normal ise takip eden 2 yıl boyunca her 6 ayda bir smear tekrarı yapılmalıdır. Tekrarlayan lezyonların büyük bir kısmı ilk 2 yıl içinde ortaya çıkar bu nedenle rutin takipler son derece önemlidir ve ihmal edilmemelidir (Smear tarihinizi e-posta ile hatırlatmamı isterseniz burayı tıklayın).
Eğer 3 ay sonraki smear incelemesinde lezyon saptanırsa bu kez biopsi ya da LEEP yapılmalıdır.
Kaynaklar
1. Creaseman WT, Henshaw WM, Clarke-Pearson DL. Cryosurgical in the management of cervical intraepithelial neoplasia. Obstet Gynecol 1984; 63:145-9.
2. Ferris DG, Ho JJ. Cryosurgical equipment: A critical review. J Fam Pract 1992; 35:185-93.
3. Zacarian SA. Is lateral spread of freeze a valid guide to depth of freeze? J Dermatol Surg Oncol 1978; 4:561-3.
4. Anderson MC, Hartley RB. Cervical crypt involvement by intraepithelial neoplasia. Obstet Gynecol 1990; 55:546-50. Glands
5. Townsend DE. Cryosurgery. Surg Clin North Am 1978; 58:97-108.
6. Creaseman WT, Weed JC Jr, Curry SL, Johnston WW, Parker RT. Efficacy of cryosurgical treatment of severe cervical intraepithelial neoplasia. Obstet Gynecol 1973; 4:501-6. Efficacy
7. Kaufman RH, Conner JS. Cryosurgical treatment of cervical dysplasia. Am J Obstet Gynecol 1971; 109:1167-74.
8. Bryson SCP, Lenehan P, Lickrish GM. The treatment of grade 3 of cervical intraepithelial neoplasia with cryotherapy: An 11-year experience. Am J Obstet Gynecol 1985; 151:201-6.
9. Hellberg D, Nilsson S. 20-year experience of follow-up of the abnormal smear with colposcopy and histology and treatment by conization or cryosurgery. Gynecol Oncol 1990; 38:166-9
10. Tredway DR, Townsend DE, Hovland DN, Upton RT. Colposcopy and cryosurgery in cervical intraepithelial neoplasia. Am J Obstet Gynecol 1972; 114:1020-4.
11. Ostergard DR. Cryosurgical treatment of cervical intraepithelial neoplasia. Obstet Gynecol 1980; 56:231-3.
12. Kaufman RH, Strama T, Norton PK, Conner JS. Cryosurgical treatment of cervical intraepithelial neoplasia. Obstet Gynecol 1973; 42:881-6.
13. Draeby-Kristiansen J, Grasaae M, Bruun M, Hansen K. Ten years after cryosurgical treatment of cervical intraepithelial neoplasia. Am J Obstet Gynecol 1991; 165:43-5.
14. Anderson ES, Husth M. Cryosurgery for cervical intraepithelial neoplasia: 10-year follow-up. Gynecol Oncol 1992:45:240-2.
15. Rodney WM, Huff M, Euans D, Hutchins C, Clement K, MaCall JW. Colposcopy in family practice: Pilot of pain prophylaxis and patient volume. Fam Pract Res J 1992; 12:91-8.
16. Sammarco MJ, Hartenbach EM, Hunter VJ. Local anesthesia for cryosurgery of the cervix. J Reprod Med 1993; 38:170-2.
17. Rogstad KE, White DJ, Ahmed-Jushuf. Efficacy of lidocaine analgesia during treatment of the cervix. Lancet 1992; 340:942.
18. Benedet JL, Miller DM, Nickerson KG, Anderson GH. The results of cryosurgical treatment of cervical intraepithelial neoplasia at one, five, and ten years. Am J Obstet Gynecol 1987; 157:268-73.
19. Crisp WE. Cryosurgical treatment of neoplasia of the uterine cervix. Obstet Gynecol 1972; 39:495-9.
20. Crisp WE, Smith MS, Asadourian LA, Warrenburg CB. Cryosurgical treatment of premalignant disease of the uterine cervix. Obstet Gynecol 1970; 107:737-42.
21. Charles EH, Savage EW. Cryosurgical treatment of cervical intraepithelial neoplasia: analysis of failures. Gynecol Oncol 1980; 9:361.
22. Popkin DR, Scali V, Ahmed MN. Cryosurgery for the treatment of cervical intraepithelial neoplasia. Am J Obstet Gynecol 1978; 130:551-4.
23. Richart M, Townsend DE, Crisp W. DePetrillo A, Ferenczy A, Johnson G, et al. An analysis of “long-term” follow-up results in patients with cervical intraepithelial neoplasia treated by cryosurgery. Am J Obstet Gynecol 1980; 137-823-6.