Marieclaire dergisinin Amerika edisyonunun 25 Haziran 2015 tarihli sayısında yayınlanan bir haberde, Amerika Birleşik Devletlerinin en ünlü bankalarından birinin başkanı olan oldukça barasılı bir kadının öyküsünden söz edililiyor. Danilelle Coate 2011 yılında 35 yasındayken çocuk sahibi olmaya karar veriyor ancak zaman ilerleyip bir türlü hamile kalamayınca doktoru ile görüşüyor ancak doktorunun önerilerine uyup denemeye devam ederken iki tane de düşük yaşayınca bir üreme sağlığı uzmanına başvurmaya karar veriyor.
Yapılan incelemeler ve testler sonucunda yumurtalık rezervinin çok azaldığı ve yumurta kalitesinin kötü olduğu ortaya çıkıyor. Coate’nin aklına takılan en önemli soru ise bu durum daha önceden fark edilse yapılabilecek birşey olup olmadığı ve eğer 4 yıl önce yumurtaları daha iyi durumda idiyse o zaman dondurulup saklanmasının bir yararının olup olmayacağı.
Bu sorunun net ve kesin bir cevabı yok. Ancak böyle bir durumun fark edilmesi ve erken dönemde yumurtaların dondurularak saklanması ya da bekle demek yerine biran önce çocuk yapması gerektiği yönünde uyarıda bulunulması mümkün. Yukarıda anlatılan öykü kadın doğum ve fertilite hekimleri olarak özellikle son dönemde çokça karşılaştığımız bir durum.
Yazıda da belirtildiği gibi anne ilk kez anne olmaya karar veren kadınların ortalama yaşı ABD başta olmak üzere tüm dünyada giderek artıyor ancak bu kadınların çok büyük bir kısmı ilerleyen yaşla birlikte gebe kalma potansiyellerinin azaldığının farkında değiller. Farkında olsalar bile düzenli adet görmek, sağlıklı yaşamak, spor yapmak gibi faktörlerin gebe kalma şanslarını korumaya yardımcı olacağını düşünüyorlar. Oysa biyolojik saat hiç durmadan ilerliyor ve yumurtalık rezervini tüketiyor.
Muayeneye gelen hastaların önemli bir kısmı çocuk sahibi olup olamayacaklarını öğrenmek istiyorlar. Oysa bu soruya kesin bir cevap vermek mümkün değil. Gebe kalma olasılığı hakkında tahminde bulunurken elimizdeki en önemli kriter kadın yaşı. Çünkü yaş ile birlikte gebe kalma şansı giderek azalıyor. Elbette ki yaşına göre iyi kalitede ve sayıda yumurtaya sahip 45 yasında bir kadın kendiliğinden hamile kalabilir. Etrafta bunun örnekleri de mevcut ancak bu nadir görülen bir durum ve 45 yasındaki çoğu kadının hamile kalabileceği anlamına gelmiyor. Öte yandan bunun tam tersi durumlarla da karşılaşılabiliyor. Örneğin 25 yasında bir kadının yumurtalık rezervi çok düşük ve yumurta kalitesi çok kötü olduğu için çocuğu olmayabiliyor.
Bu üç örnekleri bir yana bırakacak olursak bilinen istatistiki gerçek, yumurta kalite ve sayısının 30’lu yaşlardan başlayarak azalmaya başladığı ve bu azalmanın 30’lu yaşların ikinci yarısından sonra giderek hızlandığı.
Özetlemek gerekirse bir kadının sahip olduğu yumurtaların sayı ve kalitesi yaşına göre ortalama, ortalamadan daha iyi ya da ortalamadan daha kötü olabiliyor.
Yumurtalık rezervi nedir?
Yumurtalık rezervi tanım olarak yumurtalıkların döllenme yeteneğine sahip yumurta hücresi kapasitesini ifade eder. Bir başka değişle o esnada var olan yumurtaların sayı ve kalitesine bağlı olarak bir kadının sahip olduğu üreme potansiyelini ifade eder.
Erkeklerden farklı olarak doğumdan sonra kadınlarda üreme hücresi yani yeni yumurta hücresi üretilmez. Bir kız bebek doğduğunda yumurtalıklarında 2 milyon ergenliğe ulaştığında ise 300.000-500.000 civarında yumurta hücresi vardır ve bunlar hayat boyunca tüketilir. Yani yumurtalıklar bir çeşit yumurta bankası olarak işlev görür ve her ay bu bankadan bir miktar yumurta çekilir ve ne yazık ki yerine yenileri konmaz.
Her adet siklusunun başında pek çok yumurta hücresi büyümeye başlar ancak sadece 1 tanesi büyüme devam ederek yumurtlama olayının gerçekeştirirken başlangıçta büyümeye başlayan diğer yumurtalar yitirilir. Yumurtalıklardaki toplam yumurta sayısı yaklaşık 1000’in altına düştüğünde menopoz gerçekleşir.
Başlangıçta 300.000 olan ve menopozda 1000’e düşen rezerv her kadında aynı hızda azalmaz. Bazılarında bu azalma çok daha hızlı olur. Yaşa göre yumurta sayısı ortalamadan daha kötü ise yumurtalık rezervinde azalmadan söz edilir.
Hayatın başlangıcındaki yumurlatik rezervini belirleyen genelde kişinin genleridir. Azalmadaki hız da yine asıl olarak kişinin genleri tarafından kontrol edilir. Bunun yanı sıra yaşam tarzı, endometrozis, yumurtalık cerrahisi, kemoterapi, radyoterapi gibi faktörler de bu azalmaya katkıda bulunabilir.
Aynı yaştaki kadınların üreme potansiyelleri arasında çok büyük farklar vardır ve bu nedenle yumurtalık rezervindeki olası azalmayı önceden tahmin etmek nerdeyse olanaksızdır.
Yumurtalık rezervi saptanabilir mi?
Kadın sağlığı ile ilgilenen hekimlerin en büyük hayallerinden biri yumurta sayısı ve kalitesi ile ilgili güvenilir bilgi veren bir teste sahip olmaktır. Ne yazık ki böyle bir test günümüzde bulunmamaktadır Kullandığımız yumurtalık rezervi ile ilgili bilgi veren testler mevcut olmakla birlikte bunlar yumurta kalitesine yönelik bilgi sağlamazlar
Yumurtalık rezervi nasıl değerlendirilir?
Yumurtalık rezervini değerlendirmede temelde kullanılan 3 test vardır. Bunlar
1) Transvajinal ultrason ile hesaplanan yumurtalıklardaki 2-9 mm arasındaki folikullerin sayısı (Antral Follicle Count (AFC) ,
2) Adet siklusunun 3. günü kanda yapılan FSH ölçümü ve
3) Herhangi bir günde kanda yapılan AMH ölçümüdür.
Over rezerv testlerinin temel özellikleri nelerdir?
FSH (follicle stimulating hormone)
- Adet siklusunun 2-3. günlerinde kanda yapılır
- Aydan aya değişim gösterebilir
- Yüksek FSH değerleri kötü over rezervini düşündürür
- Kişinin gebe kalıp kalamayacağı konusunda bilgi vermez
AMH (Anti Müllerian Hormone)
- Adet siklusunun herhangi bir gününde yapılabilir
- Aydan aya değişim göstermez genelde stabildir
- Düşük AMH değerleri kötü over rezervini düşündürür
- Kişinin gebe kalıp kalamayacağı konusunda bilgi vermez
AFC (Antral Follicle count)
- Transvajinal ultrason ile 2-10 mm çapındaki antral foliküllerin (yumurtanın içinde bulunduğu kesecik) sayılmasıdır
- İdeal olarak adet sıklusunun 2-5. günleri arasında yapılır
- Sayının az olması kötü over rezervini düşündürür
- Kişinin gebe kalıp kalamayacağı konusunda bilgi vermez
Yumurtalık rezerv testi kimlere yapılmalıdır?
Yumurtalık rezervini değerlendiren testlerin amacı bu açıdan risk altında olan bireylerin saptanmasıdır. Azalmış over rezervinin tanımı açısından bilimsel camiada bir fikir birliği yoktur.
Benzer yaştaki normal rezerve sahip kadınlar ile karşılaştırıldığında, over rezervi azalmış kadınlarda adet düzensizliği ve benzeri yakınmalar görülmez. Tek bulgu ultrasonda follikul sayısının azalması ve gebe kalamama olabilir.
Bu kadınlarda tüp bebek tedavilerinde bile yumurtalıklarda yeteri kadar yumurta büyümeyebilir.
Yaşı genç ancak yumurtalık rezervi azalmış kadınlar nispeten daha şanslıdır çünkü bunlarda çoğu zaman yumurta kalitesi normaldir.
Bir başka deyişle genç ama yumurtalık rezervi azalmış kadınlarda az ama kaliteli, ileri yaştaki normal rezerve sahip kadınlarda ise çok sayıda ama kalitesi düşük yumurtalar bulunur.
Amerikan Obstetrisyen ve Jinekologlar Cemiyetinin önerisi 35 yasından büyük ve 6 ay içinde gebe kalamayan kadınlarda over rezervini değerlendiren testlerin yapılmasıdır. Ayrıca 35 yasından genç olsa bile radyoterapi ve kemoterapi alanlar ile yumurtalık cerrahisi geçirenlerde yapılması önerilmektedir.
Yumurtalık rezerv testleri üreme çağının ne zaman biteceği yani menopoz yaşı hakkında bilgi vermez
Tekrar özetlemek gerekirse azalmış yumurtalık rezervi kadının normal yoldan gebe kalamayacağı anlamına gelmezken tüp bebek tedavisi gerektiğinde yeteri kadar yumurta elde edilemeyebilir.
Yumurtalık rezervini değerlendiren testlerin hiçbiri kendi başına kesin tanıya ulaştırmaz sadece fikir verir.
KAYNAKLAR
- http://www.marieclaire.com/health-fitness/news/a14867/fertility-exams-routine-care/
- Testing and interpreting measures of ovarian reserve: a committee opinion. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Fertil Steril 2012;98:1407–15.
- Female age-related fertility decline. Committee Opinion No. 589. American College of Obstetricians and Gynecologists. Obstet Gynecol 2014;123:719–21.
- te Velde ER, Pearson PL. The variability of female reproductive ageing. Hum Reprod Update 2002;8:141–54.
- http://www.acog.org/Resources-And-Publications/Committee-Opinions/Committee-on-Gynecologic-Practice/Ovarian-Reserve-Testing