Lateks alerjisi

Lateks nedir?
Lateks bilimsel adı Hevea brasiliensis olan kauçuk ağacından elde edilen bir maddedir. Pek çok üründe lateks bulunur. Lateks içeren ürünlerden en sık bilineni erkek prezervatifleridir. Bununla beraber kadın doğum kontrol yöntemlerinden biri olan diyaframların da önemli bir kısmı lateks içerir. Öte yandan günlük kullanımda pek çok üründe de lateks bulunur. Özellikle sağlık çalışanları bu madde ile sık temas ederler. Muayene eldivenlerinin çoğu lateksten üretilmiştir.

Lateks pekçok insan için problem yaratan bir madde değildir. Ancak tıpkı doğada bolca bulunan arı zehiri, zehirli sarmaşık, hatta fıstık ve çilek gibi pekçok maddenin yaptığı gibi bazı kişilerde de lateks problem yaratabilir.

Lateks alerjisi nedir?
Alerji kabaca vücudun kendisine yabancı olarak algıladığı maddelere karşı gösterdiği rekasiyondur. Alerjik reaksiyonlar değişik şekillerde ortaya çıkabilir. Lateks söz konusu olduğunda ise en sık kontakt dermatitten söz edilir. Yani maddenin temas ettiği alanlarda reaksiyon ortaya çıkar.Lateks ile temas eden alanda kızarıklık, kaşıntı ve döküntü görülür. Örneğin lateks alerjisi olan ve sürekli eldiven kullanan bir sağlık personelinin elinde bu tür yakınmalar ortaya çıkar. Öte yandan kontakt dermatit dışında da belirtiler olabilir. Bu belirtiler çok hafif ya da şiddetli olabilir. En şiddetli formunda alerjik şok görülebilir.

İngilizler lateksi 18 yüzyılın sonlarına doğru keşfettiler. Ancak maddenin bu derece yaygın kullanım alanı bulması son 50 yıldır yaşanan bir olay. 1979 yılında bir ingiliz kadının bulaşık eldivenine bağlı yaşadığı yakınmalar tanısı konan ilk lateks alerjisi olgusu.

Takip eden dönemde 1979 ile 1988 yılları arasında 50’den fazla olgu sunumu Avrupa’da yayınlanan tıp dergilerinde yer aldı. Daha sonra ise işlerin akışı değişmeye başladı. 1988 sonbaharında Amerikan Gıda ve İlaç Dairesine (FDA) sindirim sistemi sorunları nedeni ile radyolojik inceleme yapılan bazı hastalarda anafilaktik şok (alerjik şok) görüldüğüne dair pekçok rapor ulaştı. Bu hastaların hepsindeki ortak özellik film çekimi öncesi baryum içeren lavmanlar yapılmasıydı. İlk başlarda olayın nedeni olarak baryum suçlandı ancak daha sonra bazı hastalarda şokun lavman aleti yerleştirilip ilaç daha verilmeden ortaya çıktığı fark edilince olayın esrarı çözüldü. Sorun lavman aletinin ucundaki lateks ile kaplı malzemeden kaynaklanıyordu. Üretici firma lavman uçlarında lateks yerine silikon kullanmaya başladı ancak bu arada ne yazık ki 16 hasta hayatını kaybetti.

1990-1991 yılları arasında Milwaukee’deki (ABD) bir çocuk hastanesinde 9 çocukta henüz daha cerahi işlem başlamadan anafilaktik şok görüldü. Nedenin anestezi cihazlarındaki ve damar yolu açılmasında kullanılan kateterlerdeki lateksden kaynaklandığı fark edildi. Ameliyathane şartlarında acil önlemler kolaylıkla laınabildiğinden hiç kimse hayatını kaybetmedi.

Kimler risk altındadır?
Genel toplumda lateks alerjisinin görülme sıklığı %1’den daha azdır. Bununla birlikte madde ile çok fazla temas eden sağlık çalışanları ile çok fazla kereler ameliyat olması gereken hastalıklara sahip olan kişiler yüksek risk gurubunu oluşturur. Ancak kişinin bir maddeyle ilk kez karşılaştığında da hayati tehlike doğurabilecek şiddette alerjik reaksiyon gelişebileceği de unutulmamalıdır.

Hangi belirtiler uyarıcı olmalıdır?
Kaşıntı ve şişlik lateks alerjisinde sık karşılaşılan sorunlardır. Eğer doktor muayenesi sonrasında muayene olduğunuz bölgede ya da lastik eldiven kullanımını takiben (bulaşık eldiveni gibi) ellerinizde kızarıklık ve kaşıntı oluyorsa veya balon şişirdikten, diş muayenesi olduktan, muz ve avokado yedikten sonra ağzınızda yanma ve ağız çevresinde kızarıklık hissediyorsanız lateks alerjisinden kuşkulanmalısınız.

Prezervatif kullanımını takiben genital bölgede benzeri yakınmalar oluyorsa büyük olasılıkla lateks hassasiyetiniz var demektir.

Lateks alerjisi önceden saptanabilir mi ?
Kişinin latekse karşı alerjik olup olmadığını anlamanın 2 yolu vardır. Bunlardan birincisi cilt altına çok az bir miktar lateks vererek reaksiyon gelişip gelişmediğini saptamaktır. Alerjik olan kişilerde 15 dakika içinde uygulama bölgesinde şişlik ve kızarıklık ortaya çıkar. Diğer bir yöntem ise kanda latekse karşı antikor varlığını araştırmaktır. Ancak bu yöntemlerden hiçbirisi lateks alerjisini kesinlikle saptayamamaktadır.

Alerjik reaksiyonlar sadece organik maddeler içinde bulunan bazı proteinlere karşı gelişirler. Lateksin içinde bulunan 10’dan fazla proteinin bu tür reaksiyonlara neden olabileceği bilinmekle birlikte henüz hangi proteinlerin alerji nedeni olduğu kesin olarak saptanamamıştır. Örneğin değişik eldiven markaları arasında aynı kişide farklı düzeylerde alerji gelişmesi birden fazla proteinin sorumlu olabileceğini düşündürmektedir.

Lateks alerjisi varsa prezervatif kullanamaz mıyız?
Dünya piyasalarında lateks içermeyen prezervatifler mevcuttur. Bulara örnek olarak kuzu derisinden yapılan prezervatifler verilebilir ancak bu prezervatifler istenmeyen bir hamileliğe karşı koruyucu olduğu halde cinsel yolla bulaşan hastalıklardan etkili bir şekilde korumazlar.

Poliüretan adı verilen maddeden yapılan prezervatifler de lateks içermezler. Son zamanlarda gündeme gelen ve ülkemizde de piyasaya sunulan kadın prezervatifleri de poliüretandan üretildikleri için lateks alerjisi olan kişiler tarafından kullanılabilirler. Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) kadın prezervatifinin gebelik ve AIDS başta olmak üzere cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak amacıyla kullanımına onay vermiştir.

Lateks içeren ürünlerden bazıları

• Paket lastikleri
• Elastik bandajlar
• Yara bantları
• Bulaşık eldivenleri
• Sıcak su şişeleri
• Ayakkabı cilaları
• Oyuncak balon
• Silgi
• Spor malzemeleri
• Oyuncaklar

Lateks alerjisinin belirtileri

• Döküntü
• Kaşıntı
• Şişlik
• Yüzde ani kızarıklık
• Solunum sıkıntısı
• Hızlı soluk alıp verme
• Anksiyete
• Hafızada karışıklık
• Baygınlık hissi
• Şok